ورود به سال‌های خشک باعث شده است که برنامه‌ریزان بخش کشاورزی برای مصرف بهینه آب فکری اساسی کنند، به‌گونه‌ای که برخی کشاورزان پیشرو با تغییر روش‌های آبیاری، آغازگر تغییراتی ژرف در بخش شدند. ازجمله آن می‌توان به یک دامدار صنعتی و کارآفرین برتر بخش کشاورزی اشاره کرد که در کنار واحد دامداری خود، مزرعه ذرت علوفه‌ای ایجاد کرده و با اجرای روش آبیاری قطره‌ای (تیپ) علاوه بر آنکه صرفه‌جویی در مصرف آب را موجب شده، افزایش عملکرد محصول را نیز داشته است. محمد صفاری از رقم ذرت 704 استفاده کرده و از هر هکتار مزرعه ذرت خود، 70 تن محصول برداشت کرده است. وی قصد دارد مزرعه ذرت علوفه‌ای خود را تا سطح 200 هکتار گسترش دهد و روش آبیاری تیپ را جایگزین سایر روش‌های آبیاری مرسوم کند. مدیرکل غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی استفاده حداقلی از آب بدون آنکه در میزان تولید وقفه‌ای به‌وجود آید را از سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی عنوان کرده و در گفتگو با ایانا می‌گوید: برای صرفه‌جویی در مصرف آب در گیاه ذرت، کشت نشائی پیشنهاد شده است که در حال حاضر جدیدترین روش کشت این محصول است که به‌عنوان پایلوت در چند استان ازجمله فارس و البرز اجرایی شده است. کاوه خاکسار می‌افزاید: به‌دلیل وضعیت کم‌آبی و خشکسالی‌های سال‌های اخیر باید به‌دنبال روش‌هایی باشیم که در مصرف آب صرفه‌جویی شده و علاوه بر آن عملکرد محصول در واحد سطح کاهش پیدا نکند. وی خاطرنشان می‌کند: استفاده از ارقام جدید زودرس و متوسط‌رس می‌تواند از مصرف آب بکاهد، اما از آنجا که عملکرد پایینی نسبت به ارقام دیررس دارند، همچنان نیاز است تحقیقات بیشتری در این باره انجام شود. مدیرکل غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی ادامه می‌دهد: هزینه نشاء در حال حاضر بالا است که البته به‌دلیل صرفه‌جویی در مصرف آب یعنی حداقل دو آب کمتر می‌توان روش کشت نشائی را در سال‌های آینده جایگزین کشت معمول کرد. خاکسار تصریح می‌کند: استفاده از روش آبیاری تیپ برای محصولات استراتژیکی چون گندم و جو نیز اجرایی شده و نتایج مثبتی داشته است. وی یادآور می‌شود: در برنامه 10 ساله آبیاری تحت فشار، استفاده از این روش آبیاری برای محصولات بوته‌ای پیشنهاد شده که قرار است سه میلیون هکتار از اراضی تحت پوشش آبیاری تحت فشار قرار گیرد که البته روش آبیاری تیپ و قطره‌ای بهتر از سایر روش‌ها است. خاکسار تأکید می‌کند: استفاده از کشت نشائی، ارقام مقاوم به خشکی و زودرس، استفاده از مالچ و کشاورزی حفاظتی و تغییر روش‌های آبیاری مرسوم به نوین می‌تواند اثرات مؤثری در صرفه‌جویی مصرف آب داشته باشد.   روش آبیاری تیپ جایگزین مناسبی برای روش‌های مرسوم آبیاری در این میان، رئیس کمیته راهبردی آب درباره تحقیقاتی که در زمینه استفاده از روش‌های آبیاری برای محصولات مختلف انجام شده است، در پاسخ به ایانا می‌گوید: روش‌های آبیاری قطره‌ای برای بخش زارعت و باغبانی مؤثر بوده و حدود یک دهه است که برخی کشاورزان پیشرو از روش‌های آبیاری قطره‌ای و تیپ استفاده می‌کنند. حسین دهقانی می‌افزاید: برای محصول استراتژیک گندم تاکنون دو تا سه پایلوت موفق اجرایی شده است. وی خاطرنشان می‌کند: لوله‌های تیپ دارای انواع یک، دو و سه ساله هستند و با توجه به شرایط آب منطقه می‌توانند در مزارع مختلف کاربرد داشته باشند که نوع یک‌ساله آنها می‌تواند در مزارعی که آب مناسبی ندارد، مورد استفاده قرار گیرد. رئیس کمیته راهبردی آب ادامه می‌دهد: در برخی مناطق که تلفات آب بیشتر از 50 درصد است، می‌تواند روش آبیاری تیپ جایگزین مناسبی برای روش‌های مرسوم باشد. دهقانی تصریح می‌کند: زراعت ردیفی در محصولاتی چون گندم و ذرت مناسب آبیاری به روش تیپ است و بسیاری از کشاورزان نیز در این زمینه اقدامات مؤثری را انجام داده‌اند. وی یادآور می‌شود: سیاست وزارت جهاد کشاورزی ارتقاء بهره‌وری آب است و یکی از روش‌هایی که می‌تواند این بهره‌وری را باعث شود، توسعه روش‌های نوین آبیاری است. دهقانی تأکید می‌کند: علاوه بر آن، مدیریت کاشت مزرعه، آبیاری، انتخاب رقم مناسب، تاریخ و زمان کاشت در کنار سیستم‌های نوین آبیاری در دستیابی وزارت جهاد کشاورزی به سیاست‌های خود مؤثر است.   کاهش مصرف آب و افزایش ماده خشک با روش تیپ مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری سامانه‌های نوین آبیاری نیز معتقد است: حساسیت در حال حاضر بیشتر روی محصول استراتژیک گندم است، زیرا متوسط عملکرد در کشت سنتی و آبی به ازای هر مترمکعب آب، 450 گرم تولید است که می‌توان با اصلاح روش‌های آبیاری، این رقم را بهبود بخشید. عباس زارع می‌گوید: در استان‌های فارس، خراسان رضوی و هرمزگان روش آبیاری تیپ در محصول گندم اجرایی شده و نتایج مثبتی به همراه داشته است؛ به‌گونه‌ای که دستیابی از عدد 450 گرم بر مترمکعب آب، به دوهزار و 200 گرم در مترمکعب رسیده است، یعنی به ازای مصرف هر مترمکعب آب، دوهزار و 200 گرم ماده خشک تولید شده است که در مقایسه با رقم 450، نشان از افزایش دارد. وی می‌افزاید: در سال زراعی گذشته 21 هزار و 600 هکتار از اراضی گندم با روش آبیاری بارانی یا قطره‌ای آبیاری شد که از این رقم، 16 هزار و 500 هکتار روش آبیاری بارانی و پنج‌هزار و 100 هکتار را آبیاری قطره‌ای تشکیل داد. زارع خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر نگاه وزارت جهاد کشاورزی تغییر روش‌های آبیاری از سنتی به نوین است، به‌گونه‌ای که در سال زراعی جاری (95 - 94) حدود 22 هزار هکتار را معاون بهبود تولیدات زراعی ابلاغ کرده که به روش قطره‌ای موضعی یا تیپ آبیاری شود و بر این اساس، بخشنامه‌ای به استان‌های مختلف فرستاده شده که در کنار مدیریت خوب مزرعه، بتوان عملکرد مناسبی را رقم زد که در این راستا انتخاب بذر مناسب، مکانیزاسیون و انجام عملیات کاشت، داشت و برداشت مناسب مؤثر است. وی ادامه می‌دهد: استفاده صرف از روش آبیاری نمی‌تواند به‌عنوان تنها فاکتور برای افزایش عملکرد مؤثر باشد و باید سایر مؤلفه‌ها را نیز در نظر گرفت. مشاور وزیر جهاد کشاورزی تصریح می‌کند: بر اساس مصوبه‌ای که توسط دولت ابلاغ شده است، برای اراضی کشاورزی تجمیع‌شده، 85 درصد از هزینه‌های اجرای روش آبیاری نوین به‌صورت یارانه‌ای خواهد بود و کشاورزان تنها با پرداخت 15 درصد مابقی می‌توانند از روش‌های نوین آبیاری بهره ببرند؛ این در حالی است که در اراضی کوچک‌تر و به اصطلاح فردی، برای هر هکتار 6.5 میلیون تومان اختصاص خواهد یافت. زارع یادآور می‌شود: بر اساس طرح‌های مقایسه‌ای انجام‌شده، استفاده از روش تیپ آبیاری در مزرعه ذرت علوفه‌ای منطقه‌ای در پیشوا ثابت شد که در زمانی که بذر، مدیریت مناسب و منابع آبی و خاکی یکسان بودو حدود 70 هکتار از مزرعه ذرت علوفه‌ای صفاری با روش آبیاری قطره‌ای و 150 هکتار با روش بارانی آبیاری شد، اما نتایج قابل تأمل بود، به‌گونه‌ای که در روش آبیاری قطره‌ای به روش تیپ حدود پنج‌هزار مترمکعب آب به مصرف رسید، اما در روش بارانی شاهد مصرف هفت‌هزار و 500 مترمکعب آب بودیم و علاوه بر آن، میزان ماده خشک در مترمکعب روش آبیاری قطره‌ای به ازای هر مترمکعب آب چهار کیلوگرم، اما در روش بارانی 1.6 کیلوگرم گزارش شده است. وی تأکید می‌کند: روش آبیاری تیپ یا قطره‌ای نیاز به ماشین‌آلات و مکانیزم‌های خاص خود دارد که کشاورزان در مرحله نخست باید بتوانند آن را تأمین کرده و سپس از کمک‌های یارانه‌ای دولت استفاده کنند.   تجهیز یک میلیون و 430 هزار هکتار از اراضی آبی کشور به روش‌های نوین آبیاری مجری سامانه‌های نوین آبیاری از اجرای طرح 10 ساله‌ای به‌منظور ساماندهی روش‌های آبیاری در کشور خبر داد و اظهار داشت: استفاده از روش‌های قطره‌ای و زیرسطحی در حال حاضر و در شرایط اقلیم کشورمان قابل انتخاب است و هدف‌گذاری وزارت جهاد کشاورزی نیز آن است که اجرای این روش‌ها را در اراضی و باغ‌ها انجام دهد. زارع همچنین می‌گوید: حدود 7.5 میلیون هکتار اراضی آبی در کشور وجود دارد که 3.2 میلیون هکتار آن مربوط به پایاب سدها و ایستگاه‌های پمپاژ آب است و 5.5 میلیون هکتار نیز اراضی پایاب چاه‌ها، قنوات و چشمه‌سارها است که باید به سامانه‌های آبیاری نوین تبدیل شود. وی می‌افزاید: یک میلیون و 430 هزار هکتار از اراضی پایاب سدها باید با روش‌های قطره‌ای و بارانی تجهیز شود و چهار میلیون و 100 هزار هکتار از باغ‌ها نیز باید به این سامانه تجهیز شوند. زارع خاطرنشان می‌کند: در راستای رسیدن به اهداف پیش‌بینی‌شده، باید سالانه 400 هزار هکتار روش آبیاری نوین در کشور اجرایی شود. وی ادامه می‌دهد: در سال گذشته دولت مصوب کرد که مبلغ یک‌هزار و 300 میلیارد تومان برای اجرای روش‌های آبیاری تحت فشار اختصاص یابد که تنها 47 درصد آن تخصیص یافت و بدین‌ترتیب بسیاری از طرح‌ها اجرایی نشد. زارع تصریح می‌کند: در سال گذشته 85 درصد از اراضی پایاب سدها و قنوات خرد بودند که برای تجمیع آنها ابتدا باید اقداماتی به انجام می‌رسید تا کشاورزان یکپارچه شوند و سپس اقداماتی را برای استفاده از کمک‌های دولتی و روش‌های آبیاری تحت فشار انجام داد./   خبرنگار: مژگان ستار A-940423-03