فاطمه پاسبان *دکترای اقتصاد - گرایش اقتصاد بین‌الملل و اقتصادسنجی از دانشگاه الزهرا - عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در مرحله تولید، یکی دیگر از راهکارهای کاهش گازهای گلخانه‌ای است. با کاهش ضایعات در مرحله تولید بخشی از محصولاتی که از چرخه تولید خارج می‌شوند دوباره به تولید اضافه شده و میزان تولید را افزایش می‌دهند. کاهش ضایعات تولید از هدررفت تولید محصولی که به‌خاطر آن گازهای گلخانه‌ای تولید شده است، جلوگیری می‌کند؛ اما اهمیت کاهش ضایعات محصولات کشاورزی فقط به کاهش گازهای گلخانه‌ای محدود نمی‌شود؛ محدودیت منابع آب در جهان، ضرورت توجه به کاهش تلفات و ضایعات کشاورزی را دوچندان کرده است. مدیریت بحران آب در بخش کشاورزی علاوه‌بر به‌کارگیری تمهیدات فناوری در مرحله تولید، شامل شیوه‌هایی به‌منظور صرفه‌جویی در مصرف آب و مدیریت بهینه آن است. کاهش ضایعات محصولات کشاورزی نیز یکی از راه‌های علمی، کم‌هزینه و مؤثر و درعین‌حال کم‌مخاطره برای جلوگیری از اسراف در مصرف آب است. با توجه به افزایش جمعیت جهان و نیاز روز‌افزون به غذا، کاهش تلفات محصول در مراحل مختلف تولید محصولات کشاورزی، اهمیت ویژه‌ای دارد. درحال‌حاضر کشورهای پیشرفته به‌جای افزایش سطح زیر کشت محصولات کشاورزی، بیشتر بر کاهش ضایعات تولید و مصرف و به‌عبارتی کاهش ضایعات در زنجیره تأمین عرضه محصولات متمرکز شده‌اند. براساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل ‌متحد (فائو)، دو لیتر آب شرب روزانه برای نیازهای روزانه فرد کافی است، اما در مقابل برای تولید مواد غذایی مورد نیاز روزانه یک فرد، حدود سه هزار لیتر آب مصرف می‌شود؛ یعنی آب شرب روزانه مورد نیاز هزارو ٥٠٠ نفر. ازاین‌رو ضایعات و هدررفت مواد غذایی، با اتلاف منابع آبی نیز برابر است. گزارشی که توسط مهندسان مکانیک (The Institution of Mechanical Engineers (IMechE) ) منتشر شده است، میزان آب مورد نیاز برای تولید محصولات کشاورزی و غذایی را نشان می‌دهد. آمار نشان می‌دهد برای تولید یک کیلو برنج، حدود دوهزارو ٤٩٧ لیتر آب، یک کیلو نان حدود هزارو ٦٠٨ لیتر آب، یک کیلو سیب درختی ٨٢٢ لیتر آب، یک کیلو موز ٧٩٠ لیتر آب، یک کیلو سیب‌زمینی ٢٨٧ لیتر، یک کیلو پنیر سه‌هزارو ١٧٨ لیتر آب، یک کیلو گوشت مرغ چهارهزارو ٣٢٥ لیتر آب، یک کیلو شکلات ١٧هزارو ١٩٦ لیتر آب، یک کیلو گوشت گاو ١٥هزارو ٤١٥ لیتر آب، یک کیلو کره پنج‌هزارو ٥٥٣ لیتر آب، یک کیلو ماکارونی خشک هزارو ٨٤٩ لیتر آب، یک لیوان ٢٥٠ میلی‌لیتری شیر ٢٥٥ لیتر آب، یک کیلو گوجه فرنگی ٢١٤ لیتر آب، یک کیلو تخم‌مرغ ١٩٦ لیتر آب، یک لیوان ٢٥٠ میلی‌لیتری چای ٢٧ لیتر آب و یک کیلوگرم کلم ٢٣٧ لیتر آب استفاده می‌شود. همان‌طور که مشاهده می‌شود برحسب نوع ماده غذایی، میزان آب مصرفی برای تولید آن متفاوت است و هدررفت محصولات غذایی حین تولید مساوی با هدررفت آب مصرفی برای تولید آنهاست. براساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل‌ متحد (فائو)، گرچه میزان ضایعات و هدررفت مواد غذایی در کشورهای صنعتی نسبت‌به کشورهای در‌حالِ‌توسعه بیشتر است، اما در کشورهای در‌حال‌ِتوسعه بیش از ٤٠‌ درصد ضایعات و هدررفت مواد غذایی در مرحله برداشت و فراوری اتفاق می‌افتد؛ به‌عنوان نمونه در کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا میزان ضایعات غلات و حبوبات در مرحله تولید شش درصد، مرحله پس از برداشت و حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی هفت درصد، فراوری و بسته‌بندی ٣,٥ درصد، توزیع و فروش دو درصد و در مرحله مصرف سه درصد است. برای میوه و سبزیجات در مرحله تولید ١٥درصد، مرحله پس از برداشت و حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی ٩ درصد، فراوری و بسته‌بندی ٢٥ درصد، توزیع و فروش ١٠ درصد و در مرحله مصرف هفت درصد است. برای شیر در مرحله تولید ٣.٥ درصد، مرحله پس از برداشت و حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی شش‌درصد، فراوری و بسته‌بندی دو درصد، توزیع و فروش ١٠درصد و مصرف یک درصد است. همانطور که خوانندگان خبرگزاری کشاورزی ایران ملاحظه می کنند، ارقام یاد شده به گویایی نشان می‌دهد در بخش تولید محصولات کشاورزی ضایعات و هدررفت تولید بالاست و این ارقام از محصولی به محصول دیگر متفاوت است؛ بنابراین هدررفت محصولات کشاورزی در بخش تولید هم باعث کاهش تولید و هم افزایش گازهای گلخانه‌ای و هم هدر رفت آب به‌کاررفته در تولید آن می‌شود. لذا کاملا گویاست که رسیدگی به این مساله باید در دستور کار تصمیم سازان و تصمیم گیران قرار بگیرد./