فاطمه پاسبان   *دکترای اقتصاد - گرایش اقتصاد بین‌الملل و اقتصادسنجی از دانشگاه الزهرا - عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی زنجیره عرضه، زنجیره‌ای است که همه فعالیت‌های مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف‌کننده را در‌بر‌می‌گیرد. در کنار جریان کالا، دو جریان دیگر - جریان اطلاعات و جریان منابع مالی و اعتبارات- نیز وجود دارد. زنجیره عرضه در تمامی فعالیت‌های اقتصادی کاربرد دارد و در سال‌های اخیر کانون توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران به‌منظور دستیابی به اهداف مختلف از جمله کارایی و رقابت‌پذیری بوده است. در بخش کشاورزی نیز زنجیره عرضه و مدیریت صحیح و بهینه آن دارای منافع فراوانی است که از جمله آن می‌توان به افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری، پایداری امنیت غذایی، حفظ منابع آب و خاک، کاهش ضایعات در مراحل مختلف آن و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اشاره کرد. براساس برآوردهای انجام‌شده انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از فعالیت‌های زنجیره عرضه کشاورزی سالانه حدود هزارو ٩٠٠ تن معادل دی‌اکسیدکربن است که در این میان ٢٧ درصد سهم فعالیت‌های قبل از تولید (مجموع تولید گازهای گلخانه‌ای حاصل از کود، آفت‌کش و سوخت مورد استفاده)، ٤٢ درصد سهم فعالیت‌های بعد از تولید (ضایعات مواد غذایی، خرده‌فروشی، پذیرایی و مدیریت مواد غذایی) و ٣١ درصد شامل فعالیت‌های تولیدی است که در موجودی به حساب نمی‌آید (مجموع تجهیزات مزرعه، آبیاری، آهک و ازدست‌دادن کربن خاک است) که در این میان سهم فعالیت‌های بعد از تولید بیش از دیگر فعالیت‌های زنجیره عرضه کشاورزی است. بر اساس محاسبات یک مطالعه، تولید مواد غذایی و مصرف آن حدود ١٩ تا ٢٩ درصد از مجموع تولید گازهای گلخانه‌ای انسانی را به خود اختصاص می‌دهد که در حدود ٩هزارو ٨٠٠ تا ١٦هزارو ٩٠٠ میلیون تن معادل دی‌اکسیدکربن (CO٢) در سال ٢٠٠٨ تولید شده است. این رقم شامل زنجیره تامین از جمله تولید کودکشاورزی، پردازش، حمل‌ونقل، خرده‌فروشی، مدیریت مواد غذایی خانگی و ضایعات و زباله مواد غذایی است. در بحث مدیریت عرضه محصولات کشاورزی اطلاعات فائو نشان می‌دهد ضایعات زنجیره عرضه بر حسب حلقه‌های آن متفاوت است. در این نوشتار به ضایعات پس از برداشت، حمل و ذخیره‌سازی پرداخته می‌شود. اطلاعات فائو نشان می‌دهد میزان ضایعات غلات و حبوب در بخش برداشت، حمل و ذخیره‌سازی برای اروپا ٤درصد، شمال آمریکا و اقیانوسیه ٢ درصد، کشورهای صنعتی آسیا ١٠درصد، کشورهای صحرای آفریقا ٨درصد، کشورهای شمال آفریقا، غرب و مرکز آسیا ٨درصد، کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا ٧درصد و آمریکای لاتین چهار درصد است. ملاحظه می‌شود ضایعات برداشت، حمل و ذخیره‌سازی غلات و حبوب در کشورهای صنعتی آسیا بیشتر از مناطق دیگر است. میزان ضایعات گوشت در بخش برداشت، حمل و ذخیره‌سازی برای اروپا ٠,٧درصد، شمال آمریکا و اقیانوسیه ١درصد، کشورهای صنعتی آسیا ٠.٦درصد، کشورهای صحرای آفریقا ٠.٧درصد، کشورهای شمال آفریقا، غرب و مرکز آسیا ٠.٢درصد، کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا ٠.٣درصد و آمریکای لاتین ١.١ درصد است. ضایعات برداشت، حمل و ذخیره‌سازی گوشت در کشورهای آمریکای لاتین بیشتر از مناطق دیگر است. برای سبزی‌ها و میوه‌ها میزان ضایعات در بخش برداشت، حمل و ذخیره‌سازی برای اروپا ٥درصد، شمال آمریکا و اقیانوسیه ٤درصد، کشورهای صنعتی آسیا ٨درصد، کشورهای صحرای آفریقا ٩درصد، کشورهای شمال آفریقا، غرب و مرکز آسیا ١٠درصد، کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا ٩درصد و آمریکای لاتین ١٠ درصد است. ضایعات برداشت، حمل و ذخیره‌سازی سبزی‌ها و میوه‌ها در کشورهای آمریکای لاتین و غرب و مرکز آسیا بیشتر از مناطق دیگر است. برای شیر میزان ضایعات در بخش برداشت، حمل و ذخیره‌سازی برای اروپا ٠.٥درصد، شمال آمریکا و اقیانوسیه ٠.٥درصد، کشورهای صنعتی آسیا ١درصد، کشورهای صحرای آفریقا ١١درصد، کشورهای شمال آفریقا، غرب و مرکز آسیا ٦درصد، کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا ٦درصد و آمریکای لاتین شش درصد است. ضایعات برداشت، حمل و ذخیره‌سازی شیر در کشورهای صحرای آفریقا بیشتر از مناطق دیگر است. ارقام نشان می‌دهد برحسب کالا و منطقه، میزان ضایعات محصولات کشاورزی در بخش برداشت، حمل و ذخیره‌سازی متفاوت است. از این‌رو مدیریت هدررفت مواد غذایی در بخش برداشت، حمل و ذخیره‌سازی برحسب کالا و منطقه جغرافیایی یکی از راهکارهای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است./