راه ناهموار بیمه‌های کشاورزی
نزهت محبی
* کارشناس تولیدات گیاهی
با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی، طبیعی و اقتصادی کشور سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی با خطرات بسیار جدی‌ای روبه‌روست. گفته می‌شود از 40 نوع حادثه طبیعی ثبت شده در جهان، 31 نوع آن در ایران رخ می‌دهد و کشور ما دهمین کشور بلاخیز جهان از این حیث است. (1) ایران در منطقه خشک جهان واقع شده و با خشکسالی‌های متعددی روبه‌روست. متوسط بارندگی کشور یک‌سوم متوسط بارندگی جهان و حدود 250 میلی‌متر است. (2)
کشاورزان در این زمینه با خشکسالی، بارندگی‌های ناگهانی و بی‌موقع، زلزله، سیل، سرمازدگی و یخبندان، تگرگ و آفت‌های نباتی و دیگر حوادث طبیعی روبه‌رو هستند. علاوه بر این نوع مخاطرات مهارناپذیر طبیعی، حوادث غیرطبیعی مانند آتش‌سوزی، سرقت و امثالهم را نیز باید بر آن افزود. بروز همیشگی این‌گونه حوادث، شرایط مخاطره‌آمیزی برای بخش کشاورزی کشور به‌ویژه برای کشاورزان و سرمایه‌گذاری در این حوزه ایجاد کرده؛ موضوعی که امر سرمایه‌گذاری را در این بخش به حداقل رسانده است. شاید به همین دلیل است که سیستم‌های اقتصادی توسعه‌یافته برای کاهش مخاطرات حوادث، به تأسیس نظام بیمه کشاورزی اقدام کردند.
تاریخچه بیمه کشاورزی
زادگاه اولیه بیمه کشاورزی، کشورهای اروپایی بود سپس کشاورزی آمریکای شمالی از آن بهره‌مند شد. در قاره آسیا ژاپن نخستین کشوری به‌شمار می‌رود که در آن بیمه کشاورزی اجرایی شد.
اندیشه بیمه محصولات کشاورزی در ایران از اوایل دهه 50 در کشور مورد توجه قرار گرفت و در سال 1353 قوانین بیمه‌ای مربوط به تشکیل "صندوق امداد روستاییان و بیمه محصولات کشاورزی" در سال 1353 از تصویب مجلس وقت گذشت. در اوایل انقلاب اسلامی در هشتم بهمن‌ماه 1358 شورای انقلاب برای حمایت از کشاورزان و دامدارانی که بر اثر حوادث غیرقابل پیش‌بینی خسارت دیده بودند، طرحی در زمینه تأسیس صندوق ویژه‌ای به نام "صندوق کمک به خسارت دیدگان کشاورزان و دامی" زیر نظر بانک کشاورزی تصویب کرد. تصویب این طرح بیمه کشاورزی در کشور را به مرحله عملیاتی جدیدی وارد کرد. وظیفه بیمه، تأمین پوشش حمایتی برای انواع محصولات کشاورزی، زراعی و باغی، دام، طیور، زنبور عسل، کرم ابریشم، آبزیان پرورشی و طرح‌های جنگلداری و مرتع‌داری و آبخیزداری در برابر خسارت بیش از 200 نوع از سوانح طبیعی مانند تگرگ، طوفان، خشکسالی، زلزله، سیل، سرمازدگی و یخبندان است. (3)
مسائل و مشکلات
متأسفانه به‌رغم این که زمان زیادی از تصویب بیمه محصولات کشاورزی می‌گذرد، اما هنوز الگوی مناسبی برای تحقق کارکردهای صندوق بیمه به‌صورت بهینه تدوین و ارائه نشده است. این نارسایی بیش از هرچیز مربوط به کمبود مطالعات علمی درباره برآورد میزان خسارت و تدوین سیاست‌های اجرایی در هریک از موارد مربوط به مخاطرات در بخش کشاورزی است.
اگر بخواهیم موارد دیگری که در کشاورزی ما باعث نارسایی‌هایی می‌شود نام ببریم باید به محدودیت‌های قانونی در اساسنامه ازجمله در زمینه عوامل تولید، بیمه سرمایه‌گذاری مردمی و بیمه تمام خطر برای تولیدات کشاورزی و داخلی اشاره کنیم. همچنین در مواردی دولت در حمایت از صندوق بیمه محصولات کشاورزی محدودیت‌های مالی دارد. ساختار تشکیلاتی صندوق بیمه در مواردی ساختار مناسبی نیست. گاهی بهره‌برداران کشاورزی در صندوق بیمه مشارکت کافی ندارند، و کشاورزان و فعالان بخش کشاورزی نیز با فرهنگ بیمه و مزایای آن آشنایی کافی ندارند. (4)
رفع نارسایی‌های ذکرشده مستلزم تنظیم سیاست‌ها و استراتژی‌های بیمه کشاورزی است که کارشناسان مربوطه باید بر مبنای تجارب موفق و مفید جهانی به بومی‌سازی این تجارب در کشور بپردازند تا با مطالعات کافی به طراحی مدل‌هایی کارآمد برای برآورد خسارت‌ها و آگاهی از نگرش کشاورزان نسبت به بیمه کشاورزی اقدام کنند.
بخش اعظم نظام کشاورزی ما در حال گذر از مرحله سنتی و معیشتی به مرحله مدرن و مکانیزه است. در گام نخست ملاک اصلی سیاستگذاری باید حمایت از کشاورزان خرد و متوسط باشد؛ لذا در تعیین پوشش‌های محوری بیمه باید به مقتضیات و نیازمندی‌های این‌گونه بهره‌برداری‌ها توجه داشت. صندوق بیمه محصولات کشاورزی باید گسترش پوشش‌های بیمه‌ای خود و یارانه‌های پرداختی برای محصولات مهمی چون گندم، جو، برنج و چغندرقند را افزایش دهد. امروزه جهت‌گیری به سمت محصولات تجاری، صنعتی و واسطه‌ای است؛ لذا سیاست‌های بیمه‌ای نیز باید متناسب با امروزی‌تر شدن کشاورزی به ارائه بیمه‌های تمام خطر بپردازد.
افزایش کارآیی بیمه و عملکرد صندوق بیمه
نخستین گام برای انجام بیمه مراجعه تولیدکننده به یکی از شعب بانک کشاورزی در سراسر کشور و ارائه درخواست بیمه محصول یا دام خود است. ضمناً کارگزاران دیگری چون سازمان جهاد کشاورزی، واحدهای خدمات جهاد کشاورزی، شرکت پشتیبانی امور دام، شرکت‌های تعاونی تولید نیز با هماهنگی صندوق بیمه نسبت به بیمه محصول یا دام خود می‌توانند اقدام کنند. کشاورز یا دامدار پس از پرداخت مبلغ حق بیمه، بیمه‌گذار محسوب می‌شود و تا پایان مهلت قرارداد از مزایای پوشش بیمه‌ای خود بهره‌مند خواهد شد. (5)
برای بالا بردن کارآیی پایین شعبه‌های بانک کشاورزی در ارائه خدمات پیشنهاد می‌شود در سطح شعبه‌های بانک کشاورزی استان‌ها دایره بیمه تأسیس شود تا مستقیماً جوابگوی بیمه‌گذار باشد، اما چون جدایی کامل بیمه از بانک کشاورزی و تشکیل شعبه‌های صندوق بیمه در استان‌ها هزینه‌های اجرایی را می‌افزاید پس این امر پیشنهاد نمی‌شود. بیمه‌گری و ارزیابی خسارت کاری تخصصی است. گاه به‌دلیل کمبود کارشناسان خبره در جریان ارزیابی ارفاق یا اجحاف‌هایی رخ می‌دهد که در این زمینه برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارشناسان توصیه می‌شود. همچنین توصیه می‌شود به‌منظور کاهش مشکلات دریافت حق بیمه و کاهش فشار به کشاورزان مبلغ حق بیمه از تسهیلات اعطایی به آنان کسر شود./
D-950124-01
منابع:
1- http://sobhezagros.ir/News/43445.html
2- جلال، رسول‌اف بیمه کشاورزی و چشم‌انداز آینده بهار 1380، مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره33
3- همان
4- همان
5- بهاءالدین نجفی و محمود احمدپوربرازجانی، ارزیابی عملکرد برنامه بیمه محصولات کشاورزی پاییز 1380 شماره 35 مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه
دیدگاه تان را بنویسید