دشت خانمیرزا قربانی توسعه ناپایدار كشاورزی

دشت و محیط تالابی خانمیرزا طی هفته گذشته بر اثر تداوم خشكسالی و كم بارشی سال جاری در اراضی این تالاب در نزدیكی روستای سرتنگ دینار عالی لردگان، دچار آتش سوزی شد، این آتش سوزی با خروج دود و گاز از ترك های ایجاد شده در روی زمین قابل مشاهده بود.
مواد آلی انباشته شده در لایه‌های زیرین، سبب تشكیل تورب یا زغال سنگ نارس شد كه با تركیب گاز متان، تالاب قابلیت اشتعال پیدا كرده كه در نتیجه منجر به این آتش سوزی شد.
به گزارش ایرنا، دشت خانمیرزا با مساحتی معادل 23 هزار و 500 هكتار، بیش از 35 هزار نفر جمعیت را در این منطقه جای داده كه شغل بیش از 80 درصد روستاییان آن نیز كشاورزی است.
بیشتر محصولات كشاورزی از جمله علوفه، حبوبات، گندم و برنج تولیدی این منطقه در دهه 80 رتبه نخست كشاورزی استان را داشت.
كارشناسان حوزه منابع طبیعی و محیط زیست استان چهارمحال وبختیاری معتقدند؛ خشكسالی‌ های اخیر، برداشت و بهره‌ برداری بی‌روبه از آب تالاب و بهره برداری غیراصولی و غیركارشناسی از آب های زیر زمینی باعث خشك شدن تالاب و نابودی دشت خانمیرزا شده است.
آنان می گویند: وضعیت دشت و محیط تالابی خانمیرزا به گونه ای است كه این دشت را به منبع تولید گرد و خاك استان تبدیل كرده است.
هم اینك بیش از 700 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق مجاز و غیرمجاز كشاورزی در این دشت فعال است كه با توجه به هشدارهای كارشناسان و متخصصان، بهره برداری غیراصولی از این منابع، منجر به افت شدید آب های زیر زمینی در این خطه شده است.
یك فعال زیست محیطی در چهارمحال وبختیاری با اشاره به خشكسالی های اخیر در این دشت و بحرانی شدن وضعیت آن گفت: آتش سوزی دشت و محیط تالابی خانمیرزا یكی از نادرترین آتش سوزی ها در محیط ‌های طبیعی است كه بدون دخالت مستقیم انسانی رخ داده است.
هومان خاكپور با بیان اینكه 95 درصد آتش سوزی ها در طبیعت با دخالت انسان و عوامل انسانی رخ می دهد، افزود: اتش‌سوزی دشت خانمیرزا كه به نام خودسوزی تالابی معروف است بدون دخالت مستقیم عوامل انسانی رخ داده است.
خاكپور اظهار كرد: خودسوزی تالاب خانمیرزا بعد از خودسوزی تالاب پریشان استان فارس دومین خودسوزی تالابی كشور است كه اتفاق افتاده است.
وی گفت: در این محیط تالابی نخستین بار سال 91 خودسوزی تالابی رخ داد و از چند روز گذشته نیز مجددا شاهد بروز این اتفاق نادر در این منطقه هستیم.
وی افزود: بهره برداری بی رویه از منابع آب، توسعه بی رویه و ناپایدار كشاورزی و حفر چاه های عمیق مجاز و غیرمجاز كه سبب تخلیه شدید از آب‌ خوان ها شده ‌است، مهمترین تهدید این دشت است كه آن را به كانون تولید گرد وخاك و دشت بحرانی ممنوعه استان تبدیل كرده است.
این فعال زیست محیطی تصریح كرد: این منطقه تا 2 دهه قبل، یك تالاب بسیار زیبا و مامنی برای پرندگان مهاجر بود كه برخی نقاط آن به دلیل عمق زیاد به باتلاق شهرت داشت، اما در سال‌های گذشته به دشت تیبدیل شده است.
خاكپور گفت: به رغم اینكه دشت خانمیرزا به عنوان یكی از دشت های بحرانی ممنوعه استان اعلام شده است، اما هنوز مردم منطقه به كشت های غیر اصولی از جمله كشت لوبیا و برنج در این منطقه مشغول هستند كه این امر تهدیدی جدی برای منابع آب و تشدید بحران در منطقه است.
وی سوء مدیریت در مصرف آب و بهره برداری بی رویه از سفره ‌های زیرزمینی را عامل اصلی خشكیدگی تالاب و دشت خانمیرزا دانست.
وی با بیان اینكه كانون این خودسوزی در نزدیكی روستا بوده است، افزود: تنها راه جلوگیری از گسترش آتش، هدایت آب به كانون آتش است.
وی گفت: مدیریت صحیح مصرف اب و مدیریت تقاضا و ساماندهی بخش كشاورزی از راه های بلند مدت برای مقابله با بحران وضعیت این دشت است.
خاكپور، نظارت دقیق بر چاه ها و اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری را از دیگر راه های رفع مشكل این دشت اعلام كرد.
مدیركل منابع طبیعی وآبخیزداری چهارمحال وبختیاری نیز با اشاره به آتش سوزی دشت و محیط تالابی خانمیرزا طی چند روز گذشته افزود: این دشت بعد از تالاب پریشان استان فارس دومین دشت و محیط تالابی است كه دچار خودسوزی در درون زمین شده است.
علی محمدی مقدم افزود: این آتش سوزی بر اثر تداوم خشكسالی و كم بارشی در سال جاری در اراضی این تالاب كه از 2 دهه پیش به دشت تبدیل شده، اتفاق افتاده است.
به گفته وی، این آتش سوزی با خروج دود و بخار ناشی از آتش سوزی گاز‌های تالابی متان و همچنین سوختنن مواد عالی و گیاهان در زمین ایجاد شده كه این دود و بخار از حفره های و ترك های ایجاد شده خارج می شود.
وی اظهار كرد: بر اساس نشانه‌ها و بقایای موجود، تمامی دشت خانمیرزا در سال‌های پیش از دهه 60 به صورت تالاب بود و طبق عكس‌های هوایی سال 1340، مساحت آن به 2هزار هكتار می‌رسید، اما طبق عكس‌های سال 1380 این تالاب به مرغزار و دشت تبدیل شده است.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری از دلایل خشكیدن تالاب را علاوه بر خشكسالی، نبود آشنایی اهالی روستا و حاشیه تالاب به اهمیت تالاب دانست و گفت: از اوایل دهه 60 زهكشی های نامتعارف در حاشیه تالاب برای استفاده كشاورزی ایجاد شده كه این امر منجر به خشكیدن تالاب شده است.
وی گفت: نبود تغذیه مصنوعی و خشكی بیش از حد و نوع خاك (تورب) كه سرشار از مواد آلی و بقایای گیاهی است و تاخیر در بارندگی های پاییزی از عوامل بروز این آتش سوزی در اعماق زمین است.
محمدی مقدم اظهار كرد: كاهش سطح آب‌های زیرزمینی و فرونشست قابل توجه زمین از دیگر عوامل تخریب تالاب در این منطقه است و هم اینك این منطقه بكر به یك دشت بحرانی تبدیل شده است.
وی با بیان اینكه هم اكنون نزدیك به یكهزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز در این منطقه حفر شده است، افزود: كشاورزان سالانه بیش از 137 میلیون مترمكعب از حجم آب‌های زیرزمینی منطقه خانمیرزا را برای آبیاری اراضی كشاورزی از طریق این چاه ها تخلیه می‌كنند كه این امر باعث تخریب دشت خانمیرزا شده است.
به گفته وی، آبیاری و نفوذ آب در عمق زمین برای خنك و مرطوب كردن لایه‌های زیرین دشت با آبرسانی سیار و آب چشمه بالادست و همچنین تغییر الگوی كشت از راه های كوتاه مدت برای مهار این بحران در این منطقه است.
محمدی مقدم اظهار كرد: اجرای مطالعات جامع بوم شناختی و اكولوژیكی منطقه و ارائه راهكار‌های كارشناسی برای كاهش بهره برداری و صرفه جویی در مصرف منابع آبی از جمله شیوه‌های نوین كشاورزی و هدایت روان آب‌های سطحی در فصل بارش و ایجاد زمینه‌های بازگشت شرایط سفره‌های آب زیرزمینی منطقه به وضعیت طبیعی از راهكارهای بلندمدت برای مقابله با بحران این دشت است.
11 دشت در استان چهارمحال و بختیاری وجود دارد كه 3 دشت آن در وضعیت بحرانی اعلام شده است.
گزارش از: سمیه پناهنده**انتشاردهنده:جهانبخش صفری
7360/6021