نبرد با سرطان در ایران

سرطان بیماری یی است كه نه تنها جسم، بلكه دیگر بعدهای زندگی فرد را نیز مورد تاثیرقرار می دهد. این بیماری دارای جنبه های اجتماعی، روانی و اقتصادی برای بیمار مبتلا به سرطان، خانواده و جامعه است. از این رو، بسیار مهم است كه دولت و سایر نهادهای مربوط، خطر افزایش سرطان را جدی بگیرند و ضمن پیشگیری از ابتلا به این بیماری، به دنبال كاهش هزینه های درمانی سنگین و توسعه ی روش های درمانی آن باشند.
سرطان یكی از شایع ترین بیماری ها در جهان است كه در اثر تقسیم نامتقارن سلول‌های بدن ایجاد می شود. هنوز درمان قطعی برای این بیماری یافت نشده و عوامل ایجاد آن نیز بطور دقیق مشخص نیست؛ با این وجود گفته می شود ژنتیك در كنار عواملی همچون رادیو اكتیو، مواد شیمیایی و سمی یا تابش بیش از حد اشعه‌هایی مانند نور آفتاب كه اختلال در رشد سلولی را تحریك می كند جزو اصلی ترین عوامل ابتلا به سرطان هستند.
** انواع سرطان
سرطان ها بصورت كلی به 2 دسته تومورال (سرطان های غده ای) كه به آن ها نئوپلاست نیز گفته می شود و لوسمی(سرطان های لنف و خون) تقسیم می شوند. وقتی كه یكی از سلول‌های بدن توسط عوامل مختلف رشدی غیرطبیعی می‌كند و باعث رشد غیرعادی سلول‌های دیگر می‌شود و در نهایت منجربه تولید تومر می‌شود كه آن قسمت را از كار می‌اندازد وبه قسمت‌های دیگر نیز سرایت می‌كند.
احتمال بروز سرطان در سنین مختلف وجود دارد ولی احتمال بروز سرطان با افزایش سن زیادتر می‌شود[5] سرطان باعث 13٪ مرگ‌ها است. بر طبق گزارش انجمن بهداشت آمریكا 7٫6 میلیون نفر بر اثر سرطان و در سال 2007 مرده‌اند. جالب اینكه این بیماری مختص انسان نیست و همه جانوران و گیاهان پرسلولی نیز ممكن است به سرطان دچار شوند.
سرطان های خون(لوسمی ها) به سه دسته اصلی تقسیم می شود:
1. لوسمی (Leukemia): نوعی از سرطان كه در خون و مغز استخوان پیدا شده است و به علت تولید بیش از حد سلول های سفید خون غیرطبیعی بوجود می آید. این سلول های غیرطبیعی قادر به مبارزه با عفونت ها نیستند و به عدم توانایی مغز استخوان برای ساخت سلول های قرمز و پلاكت ها منجر می شود.
2. لوسمی لنفوسیت: سلول های سفید خونی از نوع لنفوسیت ها زیاد می شوند.
3. لوسمی میلوئید: سلول های سفید خونی از نوع گرانولوسیت ها زیاد می شوند.
** درمان سرطان
برای درمان سرطان های خون از شیمی درمانی و پیوند مغز استخوان استفاده می شود در حالی كه سرطان های تومورال بیشتر از طریق جراحی و رادیوتراپی(پرتودرمانی) درمان می شود.
اصلی ترین روش های درمان انواع سرطان شامل شیمی درمانی، رادیوتراپی (پرتودرمانی)، جراحی و البته پیوند مغز استخوان (Bone Marrow Transplant) است. همه ی این روش ها اكنون در ایران برای درمان سرطان به كارگرفته می شوند اما شاید بتوان پیوند مغز استخوان را كه به عنوان مهمترین روش درمان انواع لوسمی (سرطان خون) شناخته می شود، یكی از موفق ترین روش های درمانی در كشور به شمارآورد؛ بویژه كه این درمان در مقایسه با دیگر روش ها از عمر كمتری برخوردار است.
البته این روش نه تنها در درمان انواع لوسمی ها بلكه در درمان دیگر بیماری های خونی و حتی سرطان هایی كه منشا خونی ندارد نیز موثر است. در این روش درمانی، پس از دریافت سلول های بنیادی از بدن فرد بیمار یا دهنده ی سالم، سلول های مغز استخوان تازه از راه سیاهرگ به بیمار تزریق می شوند تا فرایند تولید مغز استخوان بار دیگر در بدن وی شروع شود.
این نوع پیوند در مقایسه با دیگر انواع پیوند عضو كه تنها در صورت مرگ مغزی فرد اهداكننده و در شرایطی دشوار برای اهداكننده و گیرنده ی پیوند اتفاق می افتد ساده تر است. این در حالی است كه متاسفانه این روش درمانی با وجود داشتن آمار بالای موفقیت پیوند كه ایران را در میان اصلی ترین قطب های این دانش در جهان قرارداده است، نتوانسته توجه لازم را از سوی مسوولان امر و سیاستگذاران درمان و سلامت كشور دریافت كند و همین امر باعث شده است تا انجام این پیوند در بیمارستان شریعتی تهران كه قطب اصلی پیوند مغز استخوان است، از رشد كافی برخوردار نشود.
هم اكنون، پیوند مغز استخوان در كشور دارای چالش های گوناگونی است كه شاید بتوان اصلی ترین آن را نبود توازن میان تعداد زیاد بیماران در برابر تعداد كم اهداكنندگان در بانك سلول های بنیادی كشور عنوان كرد. آمار پایینی كه ریشه های آن را می توان در سوءمدیریت، سیاستگذاری نادرست و حمایت نكردن از این روش درمانی جست وجو كرد.
در بولتن پیش رو تلاش شده است تا ضمن داشتن نگاهی هرچند كوتاه به چیستی و چگونگی انجام پیوند مغز استخوان، چالش های پیش روی بیماران و كادر پیوند مغز استخوان كشور در روند انجام این روش درمانی و همچنین راهكارهای حل آن، مورد توجه قرارگیرد.
** پیوند مغز استخوان چیست؟
پیوند مغز استخوان كه در اصطلاح بی اِم تی (BMT) نامیده می شود، فرایندی است كه در جریان آن، سلول های مغز استخوان سالم، جایگزین سلول های آسیب دیده و گاه تخریب شده می شوند. مغز استخوان ماده یی نرم با بافتی اسفنجی است كه در استخوان های هر فرد وجود دارد و وظیفه ی ساختن همه ی سلول های خونی را در بدن به عهده دارد. این سلول ها شامل سه دسته ی اصلی «لنفوسیت ها» یا گلبول های سفید، «میلوییدها» یا گلبول های قرمز و همچنین پلاكت ها است. بنابراین طبیعی است كه پیوند مغز و استخوان، مناسب ترین روش برای درمان بیماری هایی نظیر لوسمی، تالاسمی، آنِمی (كم خونی) و سایر بیماری هایی كه بطور مستقیم با خون و مغز استخوان سرو كار دارند، خواهد بود.
این روش درمانی به 2 شیوه ی اصلی «آتولوگ» و «آلوژن» انجام می شود. پیوند آتولوگ نوعی از پیوند است كه در آن، سلول های بنیادی مغز استخوان از بدن فرد بیمار گرفته می شوند. در برابر پیوند آلوژن قرار دارد كه در آن سلول های مورد نیاز از بدن فرد دیگری گرفته و به فرد بیمار پیوند زده می شوند. فرد دهنده می تواند از میان خواهر و برادر، خویشاوندان سازگار یا حتی غیرخویشاوندان انتخاب شود.
بی شك ترجیح اولیه ی تیم پیوند، استفاده از پیوند آتولوگ و از سلول های خود بیمار است. بویژه كه در این روش درمانی، امكان عفونت های پس از پیوند بسیار پایین است و بیمار با مشكل هایی همچون «جی وی اِچ دی» یا واكنش پیوند علیه میزبان یا عضو پیوندی روبه رو نخواهد شد. جی وی اچ دی تنها در بیماران پیوند آلوژن بروز می كند و می تواند عارضه های دردناكی را برای آنان ایجاد كند. این مشكل زمانی رخ می دهد كه گلبول‌‌‌‌‌‌‌‌‌ های سفیدِ اهدا شده، سلول ‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بدن بیمار (میزبان) را به ‌عنوان سلول ‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بیگانه شناسایی كرده و به آن حمله می‌‌‌‌‌‌‌‌‌كند. پوست، كبد و روده ‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها آسیب پذیرترین نقطه ها در برابر بروز این مشكل هستند. جی وی اچ دی در موردهای حاد، منجر به مرگ بیماران پیوندی می شود. البته نوع خفیف آن ممكن است در درمان كامل سلول های سرطانی مفید و به نوعی تضمین كننده ی جلوگیری از بازگشت دوباره ی بیماری و درصد بالای موفقیت پیوند باشد. مشكل دیگر بیماران پیوند آتولوگ، افزایش امكان اود و بازگشت مجدد بیماری در مقایسه با بیمارانی است كه از پیوند آلوژن استفاده كرده اند.
البته نوع دیگری از پیوند مغز استخوان نیز وجود دارد كه به دلیل درصد پایین انجام، نمی توان آن را یكی از پیوندهای اصلی مغز استخوان به شمار آورد. در این پیوند كه «سینژنیك» خوانده می شود، بیمار می تواند سلول های بافت پیوندی مغز استخوان را از دوقلوی مشابه خود دریافت كند.
پس از تشخیص تیم پیوند مغز استخوان مبنی بر لزوم انجام فرایند پیوند و انتخاب آتولوگ یا آلوژن بودن آن، لازم است بیمار برای مدتی تحت شیمی درمانی قوی قرارگیرد تا با تخریب سلول های بیمار، بدن وی آماده ی دریافت سلول های تازه شود. در این مرحله، سلول های بنیادی كه از بدن خود بیمار، یكی از خویشاوندان یا اهداكننده ی غیرخویشاوند سازگار و به یكی از 2 شیوه ی اهدای سلول های بنیادی از خون یا اهدای سلول های بنیادی از مغز استخوان گرفته شده است، از طریق سوزنی بزرگ به مغز استخوان بیمار در قسمت لگن یا جناغ سینه پیوند زده می شود.
دلیل ترجیح بیشتر برای دریافت و همچنین پیوند مغز استخوان از راه 2 عضو نام برده شده این است كه فرایند خون سازی در بدن تا پیش از بلوغ و سن 20 سالگی در همه ی مغز استخوان بدن انجام می شود، اما پس از این سن، تنها برخی استخوان های بدن توانایی خون سازی دارند كه استخوان های مهره‌ ها، جناغ سینه، دنده‌ ها و لگن از آن ها هستند.
پس از انجام پیوند، بیمار باید روزهای متمادی (نزدیك به 20 روز در بیماران پیوند آلوژن و 16 روز در بیماران پیوند آتولوگ) را در اتاق ایزوله یی كه در آن پنجره و تلفن تنها راه ارتباطی وی با دنیای خارج است، بگذراند. شیمی درمانی سنگین بیمار در روزهای پیش از پیوند، باعث تضعیف سیستم ایمنی او می شود و ماندن در اتاق قرنطینه، بیمار را از خطر ورود كوچكترین آلودگی حفظ می كند. به گفته ی پزشكان، بیمارانی كه در این مدت از روحیه ی بهتر، آرامش و حمایت عاطفی خانواده و دوستان برخوردار و از استرس و نگرانی به دور باشند، از شانس بالاتری برای بهبود برخوردار هستند و سلول های مغز استخوان در آنان با سرعت بالاتری رشد خواهد كرد.
** چرا باید مغز استخوان اهدا كرد؟
همانطور كه پیشتر اشاره شد، پیوند مغز استخوان از 2 روش آتولوگ (پیوند از خود) و آلوژن (پیوند از دیگری) انجام می شود. متاسفانه امكان پیوند آتولوگ برای درصد كمی از بیماران فراهم می شود و سایر بیماران باید اهداكننده ی سازگار را از میان اعضای نزدیك یا دور خانواده پیدا كنند. در این موردها نیز شانس بیمار برای یافتن نمونه یی صد در صد هماهنگ، بسیار پایین و كمتر از 30 درصد است.
در صورتی كه بیمار موفق به یافتن اهداكننده ی مناسب از میان خانواده ی نزدیك و خویشاوندان خود نشود، باید نمونه ی سلول را از فرد غریبه و غیرخویشاوند دریافت كند.
گام نخست در این مرحله، مراجعه به بانك اهداكنندگان سلول های بنیادی خواهد بود. این بانك در بیمارستان دكتر شریعتی تهران واقع شده است. البته افزون بر این بانك، بانك های سلول های بنیادی دیگری زیر نظر موسسه ی «رویان» و همچنین سازمان انتقال خون فعالیت می كنند كه با عنوان «سپاس» شناخته می شوند.
اگر بیمار موفق به یافتن نمونه ی سازگار برای پیوند در بانك خون نشود، خانواده ی وی با چاپ و نصب آگهی در بیمارستان و سایر نقطه ها و همچنین با فراخوان در شبكه های مجازی، تلاش می كنند تا نمونه ی سازگار را برای پیوند پیدا كنند. اقدامی زمانبر كه نیازمند هماهنگی های بسیاری است و گاه نتیجه بخش نیز نیست اما اگر بانك سلول های بنیادی كنونی از نمونه های كافی برخوردار باشد، بدون شك بیماران بیشتری موفق به یافتن نمونه ی سازگار در آن خواهند شد. اما متاسفانه این بانك به هیچ عنوان پاسخگوی تعداد بیماران نیست و نمونه های ذخیره شده در آن بسیار محدود است.
به گفته ی دكتر «اسدالله موسوی» فوق تخصص خون و سرطان و از اعضای اصلی تیم پیوند مغز استخوان بیمارستان شریعتی، شانس اینكه فردی بتواند در بانك فعلی نمونه ی تطبیقی خود را پیدا كنند بسیار كم است و این شامل سایر بانك های انتقال خون نیز می شود.
به گفته ی موسوی گاه برای پیدا كردن یك دهنده ی سازگار غیرخویشاوند لازم است سلول های بنیادی از هزاران داوطلب دریافت شود و حتی در این شرایط نیز تنها امكان موفقیت 30 تا 40 درصد است. بنابراین بانك كنونی نیازمند گسترش بیشتری است.
در صورت ناموفق بودن همه ی تلاش ها برای پیداكردن نمونه ی تطبیقی پیوند در كشور، می توان به بانك های جهانی سلول های بنیادی نیز مراجعه كرد. این اقدام به دلیل همكاری بانك سلول های بنیادی بیمارستان شریعتی با بانك جهانی، تا اندازه ی زیادی تسهیل شده است اما این اقدام افزون بر زمان بر بودن و درصد موفقیت پایین، نیازمند هزینه ی هنگفتی است كه درصد زیادی از بیماران قادر به تامین آن نیستند. در صورتی كه بیمار موفق به یافتن نمونه ی تطبیقی خود در خارج از ایران شود، می تواند با سفر به آن كشور یا دعوت از اهداكننده برای سفر به ایران یا هماهنگی برای ارسال نمونه ی سلول به ایران، پیوند را انجام دهد. در همه ی این موردها، بیمار متحمل هزینه های سنگین نزدیك به 100 میلیون تومان خواهد شد.
البته همكاری بانك سلول های ایران با بانك جهانی، گاه استفاده از نمونه های داخلی را برای بیماران خارجی نیز فراهم می كند و اهداكنندگان در صورت تمایل می توانند با سفر به خارج یا ارسال نمونه ی سلول های خود، به بیماران خارجی نیازمند پیوند نیز كمك كنند. البته به دلیل كم بودن اطلاعات ثبت شده در بانك ایران، آمار اهداكنندگان ایرانی یی كه نمونه سلول های آن ها تاكنون به بیماران خارجی پیوند زده شده بسیار كم است.
آمار نمونه های سازگار پیدا شده در میان اهداكنندگان خارجی نزدیك به 2 یا 3 نمونه در ماه است. این آمار از شروع به كار بانك سلول های بنیادی ایران نزدیك به 65 نمونه بوده است كه از این میان هفت نمونه مربوط به آمریكا، یك نمونه به هر یك از كشورهای چین، برزیل و هند، 4 نمونه به ایتالیا و نزدیك به 40 نمونه به آلمان و همچنین سایر كشورها بوده است. چه در نمونه های داخلی و چه خارجی، پیش از انجام پیوند و برای تایید نهایی سازگاری صد درصدی نمونه ی بیمار و اهداكننده، نمونه ها به بانك جهانی سلول های بنیادی واقع در كشور آلمان فرستاده می شوند. این روند برای هر دریافت كننده ی سلول های بنیادی نزدیك به 470 یورو هزینه دارد. نكته ی تاسف بار این است كه ایران برای انجام آزمایش های تایید نهایی دارای دانش لازم است اما از امكانات كافی در این راستا برخوردار نیست.
شانس كم بیماران برای یافتن نمونه ی مناسب در كشور به دلیل محدود بودن نمونه های ثبت شده در كنار شرایط دشوار پیوند در خارج از ایران، این نیاز را ایجاد می كند كه مسوولان امر برای توسعه ی هرچه بیشتر بانك سلول های بنیادی تلاش كنند.
** شرایط لازم برای اهداكنندگان سلول های بنیادی
برای اهدای مغز استخوان، فرد اهداكننده باید از شرایط ساده یی مانند سن و وزن مناسب برخوردار باشد. همه ی افراد از سن 18 تا 55 سال كه دارای سلامت جسمی هستند، از امكان اهدای مغز استخوان و عضو شدن در بانك داوطلبان اهدای سلول های بنیادی برخوردارند. از دیگر شرایط اهداكنندگان می توان به نداشتن سابقه ی ابتلا به سرطان، مبتلا نبودن به بیماری های قلبی و عروقی، اچ آی وی (ویروس ناقل بیماری ایدز)، هپاتیت و آسم شدید اشاره كرد. افراد اهداكننده می توانند سلول های خود را از 2 راه سلول های بنیادی از خون و سلول های بنیادی از مغز استخوان اهدا كنند.
در روش نخست، فرد اهداكننده برای مدت كوتاهی (نزدیك به 4 یا 5 روز پیش از انجام فرایند اهدا)، داروهای ویژه یی را در راستای افزایش سلول های بنیادی و آزاد شدن آن ها در خون محیطی مصرف می كند. در این مرحله، طی فرایند 4 تا 6 ساعته، سلول های رها شده در خون محیطی، از سیاهرگ و با ماشینی كه به بدن فرد اهداكننده متصل شده، از وی دریافت و باقیمانده ی آن به خون برگردانده می شود.
در موردهایی كه لازم است مغز استخوان بصورت مستقیم از اهداكننده دریافت شود، فرد در حالت بیهوشی عمومی یا بی حسی موضعی قرار می گیرد و سلول های مغز استخوان بدون هیچ دردی از استخوان لگن یا جناغ سینه ی وی دریافت می شود. هیچ یك از این روش ها خطری برای فرد اهداكننده ندارد و عارضه های ناشی از آن به سردرد و سرگیجه یی زودگذر و گاه حالت تهوع محدود می شود. حتی پس از دریافت مستقیم مغز استخوان نیز سلول های برداشته شده در مدت كوتاهی جایگزین می شوند.
همچنین در هر 2 روش، سلول های دریافت شده از طریق روشی ویژه با عنوان «كرایوپرزرویشن» (Cryopreservation)، برای مدت طولانی فریز (منجمد) می شوند تا زنده بمانند و در مواقع لزوم از آن ها استفاده می شود. به این ترتیب سلول های بدست آمده از اهداكنندگان گوناگون در «بانك سلول های بنیادی» ذخیره می شود و در صورت نیاز بیماران به پیوند آلوژن از آن ها استفاده می شود.
البته وجود نمونه ی اهدا شده در بانك سلول های بنیادی كشور به این معنا نیست كه در صورت نیاز بیماران می توان از این نمونه ها استفاده كرد. نمونه های اهدایی تنها در صورت «اچ ال ای تایپینگ» (آزمایش تشخیص سازگاری بین داوطلبِ دهنده و بیمار گیرنده) قابل استفاده خواهند بود. هر فرد در سلول های خونی خود دارای پروتئین هایی است كه در اصطلاح «اِچ اِل اِی» نامیده می شود. برای انجام پیوند لازم است تا اِچ اِل اِی بیمار و اهداكننده تطبیق داده شوند. موفقیت پیوند آلوژن به سازگاری هرچه بیشتر اِچ اِل اِی در فرد بیمار و اهداكننده بستگی دارد. اِچ اِل اِی تایپینگ از راه آزمایش خون ویژه یی صورت می گیرد كه نیازمند زمان و در عین حال هزینه ی زیاد در سطح بزرگ است. زمان بر و هزینه بر بودن، نبود فضای كافی برای ذخیره ی نمونه های اهدا و اِچ اِل اِی شده و اختصاص نیافتن بودجه ی كافی برای رفع این كاستی ها از عمده ترین دلیل های محدود بودن نمونه های اچ ال ای شده برای استفاده ی بیماران نیازمند پیوند است.
به گفته ی دكتر موسوی، اكنون ظرفیت اِچ اِل اِی تایپینگ ما با تعداد مراجعه كنندگان همخوانی ندارد. بنابراین لازم است در كنار تشویق و فراهم آوردن بسترهای لازم فرهنگی و اجتماعی، امكانات لازم برای دریافت نمونه های كافی نیز گسترش پیدا كند.
بر اساس آمارها، تاكنون 20 هزار و 161 نمونه به بانك سلول های بنیادی بیمارستان شریعتی اهدا شده است كه از این میان تنها 6 هزار و 506 نمونه اِچ اِل اِی تایپینگ شده و در سیستم بانك جهانی سلول های بنیادی به ثبت رسیده است. این آمار پایین در حالی است كه به دنبال تبلیغ های بانك و فراخوان های عمومی برای جذب اهداكنندگان، گاه نزدیك به یك هزار نفر در ماه برای اهدای سلول های بنیادی به بیمارستان شریعتی مراجعه می كنند و این آمار حتی بدون تبلیغ، به 500 تا 600 نفر در ماه می رسد.
بدون شك با افزایش تبلیغ ها در راستای آگاهی بخشی هرچه بیشتر به عموم، افراد بیشتری به این مركز مراجعه خواهند كرد. البته به گفته ی موسوی، تبلیغ، آن هم در شرایطی كه بیمارستان بدلیل نبود بودجه و فضا، قادر به پاسخگویی به اهداكنندگان و حتی اِچ اِل اِی تایپینگ نمونه های دریافت شده نیست، چندان فایده یی ندارد و نخست لازم است كه بسترهای لازم در این خصوص فراهم شود.
** لزوم حمایت از بیماران پیوند شده
پس زدن پیوند در پیوند مغز استخوان نیز همانند پیوند عضوهایی مانند قلب، كلیه و ریه رخ می دهد. همان گونه كه پیشتر اشاره شد، بیمار پیوند شده نیازمند آرامش روانی كافی است تا بتواند روند بهبود را بطور كامل سپری كند اما در وضعیت كنونی سیاست های سلامت در حوزه ی پیوند مغز استخوان، به برقراری این آرامش در بیماران و خانواده های آنان كمك چندانی نمی كند.
یكی از بزرگ ترین مشكل های بیماران پیوندی این است كه باید تا ماه ها پس از انجام پیوند (نزدیك به 6 ماه) برای مراجعه ی هفتگی به پزشك، در تهران حضور داشته باشند و در پایان با بررسی نمونه های مغز استخوان گرفته شده، بهبودی كامل آنان تایید شود.
طبیعی است كه قرارگرفتن مركز اصلی پیوند مغز استخوان كشور در تهران، مشكل های فراوانی را برای بیماران شهرستانی و خانواده هایشان ایجاد می كند. همچنین تعداد كم و فعالیت محدود موسسه های مردم نهاد و نهادهای خیریه كه با هدف حمایت مالی بیماران تشكیل شده اند، تشدیدكننده ی این وضعیت دشوار خواهد بود.
در جریان دیدار از بیماران پیوند شده در بخش ایزوله و گفت وگو با خانواده هایشان، با پدران و همسرانی آشنا می شوید كه افزون بر تحمل فشار عصبی شدید مجبور به خوابیدن در مكان های زیارتی یا پارك ها هستند. رنج های ناشی از بیماری عضو خانواده از یك طرف و نگرانی از هزینه ی اجاره ی مكانی برای گذران شب از طرف دیگر، تحمل شرایط پس از پیوند را برای خانواده های بیماران مبتلا به سرطان خون دشوارتر كرده است. با این وجود آنان در تلاش اند تا شرایط آرامش را برای بیمار پیوند شده ی خود با هر سختی فراهم كنند. با این وجود در برخی موردها، مشكل های اقتصادی از خانواده به بیمار منتقل می شود و در روند بهبودی وی تاثیرگذار خواهد بود.
بنابراین سیاست گذاری مسوولان و البته خیرین در راستای كمك به تامین این نیازها بدون شك در بهبود بیمار موثر خواهد بود.
باید گفت، هزینه ی پیوند مغز استخوان در كشور بسیار كمتر از هزینه ی این نوع پیوند در خارج از ایران است، با این وجود وضعیت گذران زندگی بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان در سطح نه چندان مطلوبی قرار دارد. این افراد برای هزینه های پیش و پس از پیوند، نیازمند حمایت مالی هر چه بیشتر هستند.
در این میان حمایت روانی از بیماران را نیز نباید از یاد برد. حمایتی كه جای خالی آن در روند درمان انواع سرطان احساس می شود.
به گفته ی پرفسور «اردشیر قوام زاده» پدر پیوند مغز استخوان ایران و رییس بخش سرطان خون و پیوند مغز استخوان بیمارستان شریعتی، مشاوره ی تمام وقت بیمار و خانواده ی وی در راستای پاسخگویی به پرسش های آنان كه به كم شدن فشار عصبی كمك خواهد كرد، در جهان امری ضروری و شناخته شده است.
وی می گوید: در ایران نیز این نوع مشاوره با وجود این كه در گذشته نتیجه های بسیار مطلوبی را دربرداشته است، اما به دلیل نبود بودجه كمتر اجرایی و بیشتر بر درمان جسمی بیمار تمركز می شود. البته بیمارستان شریعتی با وجود همه ی كاستی ها و مشكل ها تلاش می كند تا با خدمت گرفتن از روانشناسان، پاسخگوی نیاز روانی بیماران و خانواده ها باشد. حتی گاهی جای خالی روانشناسان با پزشكان و متخصصان این مركز پر می شود؛ اما بی شك تا زمانی كه این مساله بصورت مستقیم و با تعریف سازمانی دقیق در سیاست های بهداشت و سلامت كشور قرار نگیرد، آن گونه كه باید، تاثیر نخواهد داشت.
قوام زاده در سخنان خود همچنین به برنامه یی با عنوان معاینه ی سرپایی اشاره كرد كه اكنون اجرای آن بدلیل نبود بودجه متوقف شده است. در این برنامه، بیمار پیوند شده، برای معاینه مجبور به مراجعه به بیمارستان نخواهد بود و خدمات را با حضور پرستاران در منزل خود دریافت خواهد كرد.
** نتیجه گیری
اندك زمانی از انجام پیوند مغز استخوان در كشور می گذرد اما این درمان در سال های پس از شروع تاكنون نتایج چشمگیری دربرداشته است تا جایی كه مركز پیوند مغز استخوان بیمارستان شریعتی را با آماری نزدیك به 5 هزار و 500 پیوند، در میان مركزهای اصلی این درمان در جهان قرار داده است.
نزدیك به 25 سال از انجام نخستین پیوند مغز استخوان توسط اردشیر قوام زاده پدر پیوند مغز استخوان می گذرد. با گذشت بیش از 2 دهه از سابقه ی این نوع از درمان سرطان، هنوز بسیاری از مشكل ها و چالش های پیش روی متخصصان و پزشكان این حوزه و همچنین بیماران و مراكز درمانی باقی است. در این بولتن تنها به گوشه یی از نگرانی های درمان سرطان از راه پیوند مغز استخوان اشاره شد. در حالی كه انجام این پیوند آن هم با نتایج مثبتِ برجای گذاشته از خود، دستاوردی بزرگ برای تسهیل درمان یكی از خطرناك ترین نوع سرطان ها به شمار می رود كه می تواند بار بزرگی را از دوش دولت در حوزه ی درمان و سلامت بردارد.
به گفته ی پدر پیوند مغز استخوان، اكنون بیمارستان شریعتی مشكل های فراوانی از نظر فضا و مكان دارد كه با اختصاص بودجه یی نه چندان زیاد برطرف خواهد شد اما به دلیل بی توجهی مسوولان به این بخش، مشكل ها همچنان باقی است.
یكی دیگر از موردهایی كه نه تنها در خصوص اعضای تیم پیوند مغز استخوان كشور بلكه سایر كادرهای پزشكی تخصصی باید مورد توجه قرار گیرد، حمایت و قدردانی از تلاش های این افراد است. حمایتی كه می تواند در قالب برپایی جشن و همایش های ملی و همچنین تشویق مالی صورت گیرد. در حالی كه این نوع حمایت ها جای خود را به طرح های پر از اشكال و شتابزده مانند پرداخت كارانه داده اند. به گفته ی بسیاری از پزشكان و پرستاران در صورت ادامه، بدون شك حوزه ی درمان كشور را متحمل خسارت های جبران ناپذیری خواهد كرد.
تلاش همه جانبه در راستای افزایش آمار اهداكنندگان و تخصیص بودجه و امكانات كافی برای اِچ اِل اِی تایپینگ همه ی نمونه ها از دیگر چالش هایی است كه نیاز به توجه و رسیدگی دارد. بسیاری از بیماران نیازمند پیوند، زمان طولانی را در انتظار پیدا شدن نمونه یی سازگار سپری می كنند. برای تحقق این مهم نمی توان قدرت رسانه و كمپین (كارزار) های تبلیغاتی را در تشویق مردم به اهدای سلول بنیادی نادیده گرفت.
برای نمونه، در سال 2014 میلادی، كمپین «سطل آب یخ» افزون بر تامین بودجه ی بسیار بالا (115 میلیون دلار)، باعث آشنایی همه ی مردم جهان با بیماری «اِی اِل اِس» شد. راه اندازی چنین حركت هایی در جهت تبلیغ اهدای سلول های بنیادی نیز می تواند اثربخش باشد. می توان با تشكیل كمپین هایی با شعار «هر ایرانی یك حساب سلولی» یا «اهدای سلول = هدای زندگی»، از مردم برای اهدای سلول های بنیادی دعوت كرد. این تلاش ها تنها در صورتی نتیجه بخش خواهد بود كه امكانات و بودجه ی كافی به این موضوع اختصاص یابد و دولت برای حل مشكل های این حوزه، سیاست گذاری درست و حساب شده یی را شروع كند.
* گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم** 442**1459

** منابع:
Hematology-oncology- & SCT research center of Dr. Shariati hospital.
Europe pubmed central website
U.S. National Library of Medicine website
Fred Hutch website
Iranian stem cell donor program (ISCDP)