خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا): به موزه رسیدم، "باجی‌های معطر" در خانه نشسته بودند و با یک لبخند زیباخوشامد می‌گفتند. آنقدر جذاب بودند که بدون هیچ حرف و سخنی به سمت آنها می‌رفتی و چشم در چشم آنها سکوت می‌کردی، گرم و صمیمی تو را نگاه می‌کردند، انگار که می‌خواستی آنها را در بغل بگیری و بگویی کجا بودی... دلم برایت تنگ شده بود! ورودی سالن موزه چیدمان متفاوتی از مراسم رونمایی داشت. چند میز و صندلی با فاصله قرار گرفته بود که روی آنها فرهنگ‌نامه کودک و نوجوان وجود داشت و صفحات مربوط به گیاهان برای مطالعه علامت‌گذاری شده بود و همچنین دو نوجوان در کنار عروسک‌ها بخشی از خواص دارویی گیاهان را به‌صورت شفاهی برای بازدیدکندگان بازگو می‌کردند. دور میزی با یکی از طراحان عروسک‌های گیاهان دارویی سخن را آغاز کردم. با لبخندی گرم و دلنشین همانند عروسک‌ها قصه تولد باجی‌ها را برایم روایت کرد.   گل محمدی، بهانه تولد عروسک‌های گیاهان دارویی شد اردبیهشت‌ماه فصل گل محمدی بود، حس هدیه گرفتن غنچه‌های گل محمدی از یک دوست آنقدر برایمان دلچسب بود که خواستیم تجربه هدیه دادن آن را هم حس کنیم. به‌دنبال ایده،خلاقیت و فکر نو برای ماندگار کردن عطر دل‌انگیز گل محمدی بودیم. در واقع عروسک‌ها به مانند دانش از گهواره تا گور همراه بشرند و از زمانی که فرزندی متولد می‌شود، این عروسک‌ها هستند که در گهواره یا ننو، همدم خوشی و سختی کودک هستند. این شد که تصمیم گرفتیم گل محمدی را با یک عروسک هدیه دهیم تا ماندگار شود. طراحان و سازندگان این مجموعه مژده دانش‌پژوه، هنگامه حکیمیان و نرگس تیموری‌فرد؛ عنوان "باجی" را به این عروسک‌ها داده بودند و در آیین رونمایی گفتند: "اگر یک بچه با بوییدن عروسک ما یک گیاه را بشناسد، ما خوشحال و شاکریم".   هر "باجی" شخصیت مستقلی دارد مژده دانش‌پژوه که تصویرگر کتاب کودک است، می‌گوید: چهره این عروسک‌ها تک است و هیچ عروسکی شبیه دیگری نیست؛ به این معنی که هرکدام از باجی‌ها شخصیت مستقل دارند. این مجموعه الهام‌گرفته از عروسک‌هایی است که مادربزرگ‌هایمان با پارچه می‌دوختند و هنوز هم عده‌ای از ما آنها را در صندوقی نگه داشته‌ایم و با آن خاطره داریم. در طراحی چهره این عروسک‌ها از مدل‌های ایرانی چون "خورشیدخانم"، "نقاشی قاجار" و "سوزن‌دوزی زنان" الگوبرداری شده است. وی می‌افزاید: دوست داشتیم این عروسک‌ها را به تمام کودکان سرزمینمان ازجمله کودکان نابینا تقدیم کنیم. پس تلاش کردیم با ایجاد ویژگی‌هایی چون برجستگی‌های قابل لمس در صورت، بزرگ کردن سر، گلدوزی ضخیم ابروها، مهره‌ای درشت برای چشم، زنگلوله و همچنین قرار دادن یادداشتی به خط بریل که حاوی اطلاعاتی در مورد خواص گیاهان است، برای کودکان روشن‌دل هم قابل درک باشد. دانش‌پژوه در ادامه به ورود این عروسک‌ها به مهد کودک‌ها و مدارس اشاره کرده و خاطرنشان می‌کند: در مدارس روی حواس بچه‌ها زیاد کار نمی‌شود؛ لذا ما تلاش کردیم این عروسک‌ها حس کودکان یعنی حواس بینایی، شنوایی، لامسه و بویایی را تقویت کند.     "باجی‌ها" عضوی از اعضای خانواده بچه‌ها هنگامه حکیمیان در توصیف باجی‌ها می‌گوید: این عروسک‌ها حاصل یک دوستی واقعی بین ما سه نفر است و می‌خواهیم این عروسک‌ها عضوی از اعضای خانواده مردم باشند. وی در ادامه اشاره می‌کند که هدف اولیه ما گیاهان دارویی نبود و در تعامل با مسئولان موزه عروسک‌های ملل این ایده شکل گرفت و در نهایت نیز حاصل آن دو گروه باجی شد که گروه نخست با هفت گیاه (گل محمدی، هل، دارچین، پونه، رزماری، میخک و زیره) به تولید نیمه‌انبوه رسید و برای فروش آماده است و گروه دوم تعداد معدودی عروسک با خواص دارویی صرف (اسطوخودوس، بابونه، قهوه و...) که در عطاری موزه وجود دارد و به‌صورت نمونه تهیه شد. در واقع این گیاهان به‌دلیل بوی خاص شاید در ابتدای کار مورد استقبال کودکان نباشد و فقط مورد علاقه بزرگسالان باشد. حکیمیان در ادامه به‌علت انتخاب هفت گیاه اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: هدف گیاهانی بودند که در روزمره کودکان وجود داشته باشد و حتی بتوان در خوراکی‌ها و انواع غذاها، آنها را پیدا کرد تا از این طریق کودکان به طبیعت سرزمینشان علاقه‌مند شوند.   تنوع زیستی گیاهی، علت رونق طب سنتی ایرانی در ادامه برنامه، لاله دارایی مسئول پروژه‌های کوچک سازمان ملل متحد به تنوع گیاهی در ایران اشاره می‌کند و معتقد است: از میان هشت‌هزار گونه گیاهی، دوهزار و 500 گونه منحصر به ایران است و تعدادی از آنها هنوز شناسایی نشده است. وی پیشینه طولانی ایران در زمینه طب سنتی و گیاهان دارویی را تنوع بالای زیستی گیاهی می‌داند. دارایی تصریح می‌کند: از سال 1340 که منابع کشور ملی و حفاظت از آنها بر عهده دولت قرار گرفت نقش مردم کم‌رنگ شد و آنها احساس کردند دیگر در قبال محیط زیست خود مسئولیتی ندارند. ما در قالب پروژه‌های کوچک محیط زیستی تلاش می‌کنیم مردمی که دارای دانش بومی هستند به عرصه محیط زیست وارد کنیم. برای نمونه در پروژه منطقه حفاظت‌شده "بزقوش" (شهرستان میانه استان آذربایجان شرقی) به کمک مردم بومی توانستیم دو گونه جدید گیاهی را شناسایی کنم. راز شفابخشی عروسک‌های گیاهان دارویی در صبر است مسعود ناصری از مسئولان موزه می‌گوید: در این پروژه مطالعاتی در زمینه شناخت کودکان از گیاهان دارویی انجام دادم، اما زمانی که این باجی‌های معطر به مجموعه موزه عروسک‌های ملل رسیدند با دقت و تأمل در آنها بهای ننتیجه رسیدم که باید با این عروسک‌ها مثل یکی از اعضای خانواده خودمان رفتار کنیم، برایشان جایگاهی آماده کنیم و سعی کنیم با حس کردن آنها به آرامش برسیم. پس از مدتی خواهیم فهمید که این عروسک‌ها رازهای خودشان را به‌عنوان یک پدیده شفابخش به ما نشان خواهند داد. در ادامه این برنامه علی گلشن یکی دیگر از مسئولان موزه به استفاده حیوانات از گیاهان دارویی اشاره کرده و تأکید می‌کند: حیواناتی چون پلنگ یا گرگ زمانی که از طعمه مسموم استفاده می‌کنند در طبیعت به‌دنبال پادزهر آن در میان گیاهان می‌گردند. بشر اولیه به‌دلیل ارتباط تنگاتنگ با طبیعت درس‌های زیادی از آن گرفته است ازجمله استفاده از گیاهان دارویی در درمان بیمارهای خود که این موضوع تا به حال هم ادامه دارد./   گزارش و عکس ها: زینب هاشمی