مجید ذوالفقاری - کارشناس زراعت و تحلیلگر کشاورزی با حرکت شتابان زمان به آخر  فصل پاییز هزار رنگ قدم گذاشتیم  این ایام نسبتا پر بارش وسرد  مصادف است با موسم اوایل سال زراعی جدید و هنگامه استراحت نسبی کشاورزان وزارعین سخت کوش ایرانی.شاید مستحضر باشید که با یک ابتکار مفید نیمه مهر ماه بعنوان روز ملی روستا نام گذاری شده وشاهد مراسماتی بویژه در دولت تدبیر و امیدهستیم  .در اهمیت روستا همین بس که  روستا  مکان اصلی تولید در بخش کشاورزی و دام کشور میباشد و اکثر یت مزارع ،باغات و واحدهای بهره برداری که تامین کتتده قوت اصلی مردم هستند در نواحی روستایی قرار دارند .اما این واحدهای اصلی فراهم کننده امنیت غذایی   ،سالهاست که حال و روز خوبی ندارند و با انواع مشکلات تشدید شده وبی مهری مواجه اند از مهاجرت بی رویه ساکنان وتخلیه حدود ۶۰ درصد روستاها وآبادی های کشور تا مشکلات اشتغال برای جوانان و غیر جوانان روستاها ،،خشکسالی های پی در پی وتا نبود دکتر متخصص در لااقل ۹۰ درصد روستاهای اکثر استانها و موارد دیگر... باید بپذیریم که تضعیف  روستا به منزله ضربه خوردن به تولید ملی درآن ناحیه وکل اقتصاد  کشور می باشد اگر هم اکنون شاهد حضور ۱۴ میلیون نفر حاشیه نشین در اطراف شهرهای بزرگ هستیم بدلیل عدم تخصیص درست  وکافی مجوعه اعتبارات روستایی در طی  سه تا چهار دهه گذشته بوده است شاید اگر هزینه امروزی احداث یک خط مترو را  ربع قرن گذشته در پنجاه نقطه کمتر توسعه یافته سرمایه گذاری انجام میشد اکنون اوضاع توفیر میکرد درحال حاضر ایران یکی از معدود ممالکی است که بایستی  سالانه این مقدار خرج پروژه های توسعه خدمات شهری نماید. طرح توانمندسازی روستاییانبرای حمایت از روستاها وکمک به عمران و اشتغال در آبادی ها و قصبه ها ونقاط کمتر توسعه یافته از اوایل انقلاب کارهایی در دستورکاربوده واصولا یکی از آمال و اهداف انقلاب همین موضوع بوده است در حدود چهل سال قبل هفتاد درصد جمعیت در روستاها وقصبات زندگی میکردند اما تا سال ۵۷ عملا برنامه ایی برای راه روستایی وخیلی کارهای عمرانی  مشابه در پروگرام دولتهای وقت نبود  اما بعد از انقلاب کارهای زیادی بویژه بعد از تشکیل جهاد شروع شد حتی اتوبوسهایی از مقابل مساجد جوانان مشتاق را برای کمک در کارهای روستاها و کشاورزی به اطراف تهران میبرد اما وقوع جنگ و جذابیتهای شهرها ومشکلا ت گوناگون به جریان مهاجرت به شهرهای بزرگ  همانطور که گفته شد  شتاب بخشید   و حتی خیلی از سرمایه گذاری های قبلی هم کم فایده شد ( شاید حدود بیست  میلیارد دلار سرمایه گذاری های خدماتی قبلی مانند مدارس تدریجا  بی خاصیت گردید)اقدامات دولت یازدهم: اصولا در دولتهایی که در ربع قرن اخیر روی کارآمده اند توجه به روستا ها یک الویت اعلام شده و کارهایی را شاهد بوده ایم  مثلا ریاست جمهور اسبق خود را روستا زاده میدانست  وکارهایی صورت میگرفت که برخی، آن کارها را پوپولیستی قلمداد میکردندبا تشکیل دولت تدبیر  در یک شرایط تحریم کامل و کسری بودجه نسبتا شدید، جابجایی دولت صورت گرفت  در این دولت ظاهرا   شاهد  راه اندازی تشکیلاتی  جدید در ریاست جمهوری در زمینه مباحث روستایی  میباشیم  وطرحی موسوم به توانمندی روستاها وروستائیان با الویت روستاهای مرزی در پروگرام دولت قرار گرفته  طبق این پروسه تعاونی های روستائیان که واجد تعدادی از کارجویان آن نقاط باشند تا سقف چند برابر آورده نقدی اشان از سوی دولت حمایت مالی میشوند تا پروژه های اشتغالزا ایجاد نمایند و بعنوان تضمین هم فقط کارت یارانه آنها گرفته میشود طبق گفته اخیر مهندس رضوی از مقامات ریاست جمهوری برای این طرح هزار میلیارد تومان هم بودجه کنار گذاشته شده است. البته از سالها قبل طرحهایی مثل ترسیب کربن هم در جریان بوده.از چه کشورهایی الگو بگیریم وتاثیر بپذیریمگفته میشود که در برخی از کشورهای در حال توسعه شرقی از کامیونها و هواپیماهای نظامی برای حمل محصولات کشاورزی و احشام استفاده میشود بسیاری از ممالک پیشرفته ایی که بدلیل سیاست آزادسازی اقتصادی  اکثر یارانه های بخش صنعت وخدمات خود را از سه دهه قبل قطع کرده اند  همچنان کمک ها و یارانه های کلانی به بخش کشاورزی،دام ومنابع طبیعی و تحقیقات مرتبط خود میدهند و حتی گاهی با سازمان WTO به مشکل میخورند در نقاطی مثل آلمان و حوزه اسکاندیناوی گردشگری روستایی اساس صنعت پرسود توریسم آن کشورها را تشکیل میدهد در چین وپاره ایی ممالک حوزه آس آن در زمینه تجمیع روستاها تسطیح  ویکپارچه سازی اراضی کارهای موثری در یکدهه اخیر انجام شده مثلا در چین مجتمع هایی جدید برای اسکان کشاورزان تعریف شده ودر زمینه استفاده از انرژی خورشیدی در نقاط دورافتاده  آن کشور به رتبه دوم جهانی رسیده است .اما در کشور ما علاوه بر همه زحمات گاهی در برخی استراتژی های اولیه هم  بین دست اندرکاران اختلاف نظر  وجود دارد مثلا برخی کارشناسان تجمیع روستاهای مجاور هم را به مصلحت نمی دانند و عده ایی بر لزوم آن تاکید دارند و نیز برخی افزایش تعداد شهرداری ها  دور دست را مفید نمیدانند اما قبلا برخی اینکار را  عاملی برای کاهش شتاب مهاجرت قلمداد میکردند.آیا وقت آن نرسیده اطاق فکرهایی برای همسوکردن نظرات بوجود بیایدسه پیشنهاد نگارنده  برای جلوگیری از انقراض روستانشینیالف: بانی گری  اولیه دولتی. اکسیری برای توسعه  روستاییطبق برنامه های پنجساله سوم تا پنجم  وسیاستهای اصل ۴۴دولت و تشکیلات دولتی نمی توانند در فعالیتهای جدید  وتازه اقتصادی وتجاری واردشوند این حکم در راستای خصوصی سازی  سازوکار خوبی است لیکن در خیلی از نقاط دور افتاده وکمتر توسعه یافته و بویژه در خیلی از روستاها  اجرای حکم مذکور بهیچ وجه مفید نیست  به دلایل زیر:1.  بسیاری از نقاط دور افتاده  کشور که از شهرهای بزرگ دور است جذابیتی برای سرمایه گذاران خصوصی ندارد وآنان از سودهی سرمایه گذاری  خود اطمینانی ندارند یا اینکه بهرحال میل ورقبت کارآفرینان  سرمایه دار به آن نواحی جلب نمیشود مثلا یک عمر حضرت نوح ع میخواهد که شخصی بیاید در خاش یک سردخانه  مجهز بسازد یا در سرخس کسی یک گاوداری چهارهزار راسی احداث کند  اما تجربه نشان دا ده اگر تاسیسات و سرمایه گذاری هایی صورت گیرد برای ادامه کار معمولا سرمایه داران علاقه مندی یافت میشود ( حتی بشکل گروهی) 2. سرمایه گذاران و بهره برداران خصوصی خرده پای  بخش کشاورزی توان استفاده از وام ها و تسهیلات بانکها و موسسات اعتباری خارجی را ندارند  واین موضوعی است که  متاسفانه اصلا به آن توجه نشده  لیکن موسسات وتشکیلات دولتی میتوانند با جذب تسهیلات خارجی که معمولا با بهره های زیر ۸درصدداده میشود تاسیسات و کارگاه هایی را احداث نمایند و بعدا  پس از فروش نقدی یا مدت دار آنها. اقساط وام های خارجی را مستهلک نمایند و اصولا این سؤال پیش می آید که آیا در نیم قرن اخیر هیچ یک از کشاورزان وبهره برداران  کشوروروستائیان موفق به گرفتن تسهیلات خارجی مستقیم شده اند؟ وآیا در این زمینه همایشی برگزار شده ؟ و آیا این موضوع امری طنزآمیز بنظرنمی آید؟  .همچنین استفاده از تسهیلات صندوق توسعه ملی هم برای افراد خرده پا یا حتی تعاونی ها بطور مستقل عملیاتی نشده 3.درصورت اجرای پروژه های کشاورزی در نقاط محروم توسط دولت در بسیاری هزینه های تکراری  صرفه جویی میشود مثلا تصمیم گرفته میشود پس از نیاز سنجی وآمایش مثلا ۱۰۰مرغداری بزرگ در ۸استان یا ۲۰۰گلخانه یک هکتاری در ۴استان  یا پنجاه کارگاه بسته بندی مکانیزه در سه منطقه ساخته شود توجه میکنید که به چه میزان در هزینه های نقشه ،،مجوزها ،خرید زمین وتامین وحمل  مصالح صرفه جویی خواهد شد ضمن اینکه دولت میتواند حتی برخی ملزومات را بشکل مدت دار از خارج با کمک ال سی یا حتی تهاتر با نفت تامین کند ضمن اینکه اصلا لازم نیست پروژه ایی حتما تمام شود و بعدا   واگذار شود بلکه حتی در مراحل حتی اولیه احداث هم ممکن است قابل واگذاری یا پیش فروش باشد... 4.در صورت بانی شدن اولیه دولتی سرعت اجرا ی پروژه ها افزون میشود ومقدار. فرار تسهیلات اعطایی به مشاغل واسطه ایی کاهش میابد در حال حاضر پروژه های تبصره ایی زیادی هست که با تاخیر زیاد اجرایی ونیز گریز وام های اعطایی به خارج بخش کشاورزی مواجه بوده( بطور متوسط تا پنجاه درصد) ضمن اینکه در صورت مشارکت اولیه دولت   اخذ تعهدات قوی مبنی بر :اشتغالزایی ،رعایت استانداردها،عدم تغییر کاربری وتفکیک  بهتر قابل اجرا خواهد بود( قبل از واگذاری پروژه ها) ضمن اینکه در خیلی جاها دادن وام های پراکنده وهزینه های تکراری جز اتلاف منابع نیست واگر دولت لا اقل بسازوبفروشی عمل میکرد اکنون  شایدشاهد ۸۰هزارمیلیارد بدهی معوقه بانکی نبودیم ( بهمراه بدهی های خارجی)بنابراین با توجه به برخی  مزایایی که برای مشارکت وبانی گری اولیه دولت در احداث واحدهای تولیدی وبهره برداری کشاورزی و روستایی  برشمردیم  پیشنهاد میگردد که حتی بشکل آزمایشی بخش از وام ها ومنابع اعتباری ارزانقیمت توسط خود تشکیلات دولتی صرف ایجاد اولیه گردد البته بشرطی که واگذاری سریع بعد از ایجاد انجام گیرد واین موضوع تازه کمکی به توسعه خصوصی سازی وجلب نقدینگی سرگردان هم هست  (بویژه جذب ایرانیان خارج) ذکر این نکته ضروری است که اجرای پروژه ها هم صرفا توسط پیمانکاران خصوصی دولت صورت خواهد گرفت و فقط دوایری مانند جهاد کشاورزی بعنوان کارفرما و متولی وناظر انجام وظیفه خواهند کرد.واین پروگرام قبلا هم بطور پراکنده توسط مسؤلین و نمایندگان نقاط محروم مطرح شده .البته در سالهای اخیر با اجرای طرح شهرکهای کشاورزی توسط جهاد گامهایی جهت هدایت متمرکز و تحرک آفرینی انجام شده لیکن چرا باید کار بانی گری بویژه در نقاط محروم ناقص انجام شود.لازم بذکر است که با رونق گرفتن بحث خصوصی سازی در کشور برخی بخشهایی باعجله خصوصی شد که حتی در ممالک غربی هم تقریبا خصوصی نشده،، مثل سپردن فضای سبز یا حتی نگهداری جنگلها به پیمانکاران و نیز همین موقوف کردن مشارکت دولت در فعالیتهای اقتصادی درمناطق محروم  هم نوعی خود تحریمی است.تغییر در قانون قدم اول: گفته شد که موضوع ممنوعیت ورود دولت در فعالیتهای اقتصادی در برنامه های پنجساله تصویب شده لذا در همین نگارش برنامه ششم (یا قوانین بودجه سالانه) می توان شرایطی را برای مستثنی کردن مناطق کمتر توسعه یافته و بویژه مشارکت در احداث وایجاد اولیه پیش بینی نمود ،واگر تغییر در قانون محال است ممکن است بتوان از طریق سازمانهای نظام مهندسی مثل نظام کشاورزی،دامپزشکی و... که دارای قانون مصوب وتشکیلات منظم انتخابی هستند ویا  شهرداری های شهرهای کوچک که زیر نظر شورا هستند و غیر دولتی محسوب میشوند این کار صورت گیرد واین تشکلها در واقع  وکیل  وکارگزار دولت در سرمایه گذاری مستقیم در فاز احداث وایجاد  اولیه باشند البته همه این پروسه وقتی مفید  خواهد شد که یک ستاد یا شورای مرکزی. ، هدایت و طراحی را برعهده داشته باشد. واین یکی از راهکارهای اقتصاد مقاومتی هم محسوب میشود.یک مثال جالب در این خصوص همین بودجه هزار میلیارد تومانی اخیر  توانمندی روستاها است تصور فرمایید اگر نصف این بودجه توسط تشکیلات دولتی مستقیما  صرف ایجاد پانصد واحد تولیدی یک میلیاردی روستایی   شود وسپس این مستحدثات بصورت اقساط ده ساله به گروه های تعاونی واجد شرایط  فروخته شود چه کار متمرکز وسریعی روی می دهد؟ مثلا با ۵۰۰میلیارد میتوان ۱۷۰۰گلخانه مجهز نیم هکتاری در ۱۲استان در ظرف ۶تا۹ماه احداث نمود وبا واگذاری اقساطی آن هزاران فارغ التحصیل کشاورزی را مشغول بکار در روستاها نمود ضمن اینکه دولت میتواند بخشی از تجهیزات مربوطه را با وعده یک تا چهار  ساله از خارج خریداری کند وتوان اجرایی خود  را افزایش دهد وامکان دریافت وام از بانک توسعه اسلامی هم وجود دارد. گفته  میشود که هشتاد درصد فارغ التحصیلان گروه کشاورزی در ۱۵شهر بزرگ زندگی میکنند.     ونیز   بیش از  شصت درصد امکانات صنعتی،کارخانه ها وثروت در کشور در داخل شعاع ۱۵۰کیلومتری تهران وچند ناحیه محدود در کشور وجود دارد.ب.  توجه به حمایت هاو همیاری هایخیرخواهانه   قومی ، طایفه ایی و گروهی کشورمان مهد و خواستگاه خیرین و نیکوکاران و واقفین بوده وهست واکثر اماکن عام المنفعه  مانند مساجد،تکایا،مدارس،آب انبارها قنات های طولانی،درمانگاه هاو... با کمک اقدامات و بانی شدن اولیه وثانویه خواهران وبرادران خیرمان احداث شده و نگهداری میشود  هم اکنون گردش مالی خیرین مدرسه ساز و دانشگاهی و...به بالای ۱۲۰۰میلیارد تومان در سال می رسد (مسؤلیت پذیری اجتماعی یا csr ). یکی از روشهای جذب کمک های عام المنفعه،   هدایت همیاری های خیرین و واقفین هدایت کمک ها بسمت اقوام وزادگاه وعشیره اشان است. می دانیم که حدود نیم قرن پیش دو سوم جمعیت ایران در روستاها و شهرهای کوچک زندگی میکردند اما اکنون وضعیت بر عکس میباشد و این نشان میدهد که بسیاری از  جمعیت فعلی شهرها در طول سی سال اخیر از روستاها کوچ کرده اند وبهر حال وابستگی های عاطفی به موطن خود دارند ودلیل آن هم این است که در یک ایام تعطیل شهر تهران کاملا خلوت میشود طبعا در بین شهر نشینان خیرین متمکن زیادی هستند   (وحتی در بین خارج نشینان) که علاقه دارند به زادگاه و موطن خود کمک هایی جهت حل مشکلات اشتغال و تثبیت جمعیت وسایر همیاری های عام المنفعه انجام دهند اما در این خصوص کار منسجم و عمیقی را شاهد نیستیم  مثلا برای یک سرمایه گذار خیر انجام یک سرمایه گذاری یک میلیاردی( پول یک آپارتمان در شمال تهران) برای ساخت یک کارگاه تولیدی  در روستای زادگاه پدرش نباید کار دشواری باشد (منافع دو جانبه)  یا کمک به کارهای خیرخواهانه دیگر مثل تعمیر چاه ها، طبابت  سالی دو روز پزشکان در روستای زادگاه والدینشان( حتی با دریافت حق الزحمه)،کمک   به صادرات کالای روستای ومنطقه  زادگاه، بازاریابی محصولات دهکده محل تولد مادر،انتقال درگذشتگان به امام زاده روستای محل تولد متوفی  که باعث درآمد برای روستا می شود ( وافزایش رفت وآمد) ،دادن نذورات سالانه در روستای خانوادگی،انجام نذورات شخصی در جهت نیازهای روستا مثلا تاجری نذر کند اگر در معامله ایی موفق شد یک استخر ذخیره آب در روستای موطن همسرش بسازد  و....ً..که در مجموع هدایت کمک های مذکور میتواند حمایت خوبی از روستاها باشد در این راستا شورا های روستاها وشهرهای کوچک دور دست با کمک فرمانداری ها میتوانند بطور دوره ایی تبلیغات و جلساتی برگزار کنند وتبلیغاتی را در شهرهای بزرگ ترتیب دهند والبته برای هدایت معنوی وخلاقیت در این زمینه تشکیل یک کمیته دولتی متمرکز  میتواند بسیار مفید باشد( البته بطور پراکنده کارهایی انجام میشود) وحتی امکان چاپ اوراق مشارکت خیرخواهانه با کمک یک بانک برای وام گرفتن  موقت پول از شهرنشینان برای سرمایه گذاری در روستاهای زادگاه کاملا امکان پذیر است( اوراق قرضه خیرخواهانه منطقه ایی با سود کم) .البته ظاهرا طرحی در این زمینه با عنوان خیرین کشاورزی قبلا توسط رئیس اسبق سازمان نظام مهندسی کشاورزی تهران مطرح شده بوده.  در این خصوص تجربیاتی در ممالک غربی هم وجود دارد مثل پروگرام بانک کار    که بهرحال خوبست در این خصوص اطاق فکر ویژه ایی راه اندازی شود.ج. فضانورد به مدار زمین اعزام شود یا تمام زمینهای کشاورزی وروستایی سنددار شوند!در طول فعالیت دولت اسبق شاهد چند پرتاب فضایی حاوی موجودات زنده بودیم که بهر حال حاکی از تلاش جوانان ایرانی بود اما ظاهرا فعلا کارها بیشتر بر مسیر تعقل قرار گرفته گفته میشود هزینه اعزام فضانورد به مدار زیر سطحی ۱۰۰کیلومتری، بالای هزار میلیارد تومان است عباراتی که بنظرتان رسید مقدمه ایی بود برای صحبت راجع به موضوعی که علی ارغم سادگی ظاهری دهها سال است که بشکل  کلاف سردرگم درآمده در قانون برنامه پنجم تصریح شده که باید تا پایان برنامه ( سال ۹۵ تمام زمینهای کشاورزی وروستایی سند دار شوند اما اکنون رقم هفتاد درصد برای املاک بی سند اعلام شده والبته بسیاری زمینها هم اسناد کلی مشاعی دارند .طبعا یکی از ابزارهای حمایت از روستاها همین بحث سنددار کردن اراضی است توجه بفرمایید که سال گذشته از مجموع ۳۵۰هزار میلیارد تومان اعتبارات ووام های بانکی داده شده  جمعا ۷درصدآن به بخش کشاورزی تعلق گرفت در حالی که در قانون برنامه عدد۲۵درصد حکم شده است یکی از علل مهم این نقیصه مستمر مشکل وثیقه و نبود سند برای توثیق میباشد  جالب است که بانکها معمولا اسناد ثبتی و تفکیکی  املاک کشاورزی را هم بسختی میپذیرندالبته کارهایی مثل یو تی ام،،طرح کاداستر اجرایی شده اما در خصوص سند دار کردن املاک روستایی هنوز حرکت لاک پشتی است سند دار کردن اراضی روستایی  دارای فواید دیگری هم هست با چنین پروسه ایی ضمن درآمد زایی برای دولت میزان اشتیاق روستائیان به حضور در روستا افزایش میابد وممکن است از این رهگذر بتوان موضوع یکپارچه کردن اراضی را تسریع نمود البته اخیرا اعلام شده که به کشاورزان در صورت تجمیع املاکشان سند رایگان داده میشود که طبعا اطلاع رسانی قوی این موارد و رفع گیرهای موجود در مسیر  ضروری است ومثلا ممکن است به دارندگان املاک روستایی بی سند   پیشنهاد شود که در صورتی که در ملکشان گلخانه یا کارگاهی اشتغالزا  احداث نمایند آن ملک (البته بغیر از اطراف تهران وشهرهای بزرگ) برایگان سنددار و حتی تفکیک ( البته در قطعات بزرگ) شود ملاحظه میفرمایید که در تمام این موارد پتانسیل ها ومشوق هایی برای جلوگیری ازانقراض زندگی روستایی موجود است .یادمان نرود که وزیر فعلی بهداشت توانست با دو درصد افزایش مالیات ارزش افزوده طرح فعلی تحول سلامت  را بعد سی سال  اجرایی کند وبانوان فوتسال ایران اخیرا در اولین حضور شان قهرمان آسیا شدند  پس میتوان با اتکا به اراده وغیرت ایرانی کارهای مهمی را صورت داد.